Vanavond in Tegenlicht: “Evgeny Morozov: het einde van de internet-utopie”, waarin de jonge Wit-Russische auteur vertelt over de donkere kant van het internet. Wie is deze Evgeny Morozov? Lees hieronder een profiel dat ik eerder dit jaar schreef:
Het internetkritische boek The Net Delusion van Evgeny Morozov is verplichte kost voor wie iets zinnigs wil zeggen over de revolutionaire kracht van sociale media. Volgens Morozov heeft het internet niet alleen bevrijdende krachten, maar biedt het autoritaire regimes ook de mogelijkheid kritiek te smoren en dissidenten op te sporen. Vanavond zendt Tegenlicht de documentaire “Evgeny Morozov: het einde van de internet-utopie” uit, waarin hij zijn visie uitlegt.
In een vrij korte tijd is Morozov (zeer actief op Twitter) een belangrijke stem geworden in het debat over of nieuwe media gunstiger zijn voor dissidenten of leiders van autoritaire regimes. Zijn opinieartikelen stonden niet alleen in NRC Handelsblad, maar ook in publicaties als Le Monde, The Economist, The Washington Post, Foreign Policy en Financial Times.
Critici vinden dat Morozov overdrijft. Volgens de Canadese blogger Cory Doctorow maakt Morozov een karikatuur van de ‘cyberutopisten’, waarvan de meeste inmiddels al lang niet meer zo eenzijdig optimistisch over het internet zijn. Maar Morozovs tegenpool, Clay Shirky, auteur van boeken over de organiserende kracht van het internet, erkende in webmagazine Prospect dat hij meer aandacht had moeten besteden aan het misbruik van internet door autoritaire regimes.Zowel zijn medestanders als critici erkennen zijn scherpzinnig verstand. Wie is deze in Wit-Rusland geboren jongeman, die in april pas zijn 27e verjaardag vierde?
Wit-Rusland
Evgeny Morozov groeide op in het mijnstadje Soligorsk (100.000 inwoners). Die plaats, in het zuiden van Wit-Rusland, werd iets meer dan vijftig jaar geleden gesticht in verband met de aanwezigheid van kalium. Zijn beide ouders komen oorspronkelijk uit Rusland. In het relatief welvarende Soligorsk was het leven iets gemakkelijker dan in de rest van het door de autoritaire Aleksandr Loekasjenko geleide land, maar toen Evgeny op zijn zeventiende de kans kreeg om Wit-Rusland te verlaten, deed hij dat.
Met financiële steun van de Open Society Foundations van filantroop George Soros, ging Morozov in 2001 studeren in Bulgarije. Daar bleek hij volgens zijn oud-docent Aernout van Lynden een gedisciplineerde en intelligente jonge kerel. Hoewel Morozov aan de American University in Bulgaria (AUBG) bedrijfskunde en marketing studeerde, zocht hij ook contact met de Brits-Nederlandse oud-oorlogscorrespondent Van Lynden, die er communcatie en journalistiek doceerde. Van Lynden herinnert zich op een terras in Den Haag nog hoe Morozov hem zonder schroom om vijfhonderd dollar vroeg. „Hij wilde graag naar een conferentie reizen, maar had het geld niet. Evgeny wilde zoveel mogelijk doen en reizen en een zo groot mogelijk netwerk opbouwen. Evgeny is een doorzetter en een harde werker.”
Na zijn studie aan de AUBG verhuisde Morozov in 2005 naar Berlijn, waar hij een jaar studeerde aan de European College of Liberal Arts (ECLA). Ook daar greep hij zoveel mogelijk kansen aan om te reizen. Zo was Morozov in april 2006 een van de vier ECLA-studenten die in Peking deelnam met duizend anderen aan een simulatie van de Verenigde Naties.
Bloggen
De Wit-Rus was toen al betrokken geraakt bij de nonprofit organisatie Transitions Online (TOL). De organisatie verzorgt journalistieke trainingen en publiceert een internetmagazine over Oost-Europa en Centraal-Azië. Morozov meldde zich om te bloggen over zijn geboorteland Wit-Rusland. Jeremy Druker, directeur van TOL, was erg onder de indruk van zijn schriftelijke beheersing van de Engelse taal. Als je met Morozov spreekt, praat hij snel en met een dik Russisch accent. Maar in zijn publicaties lijkt een native English speaker aan het woord, vertelt Druker telefonisch vanuit Praag. Morozov gaf trainingen over nieuwe media en coördineerde de blogs van TOL. Als werknemer was Morozov „high maintenance, hij was erg ongeduldig”, aldus Druker. Maar dat was te tolereren, want „Evgeny is waarschijnlijk een van de meest briljante mensen die ik ken”, zegt Druker.
Die mening is ook journalist Robert Cottrell toegaan. Cottrell, lid van de adviesraad van TOL, was adjunct-hoofdredacteur van de website van The Economist toen Morozov hem in New York bezocht. „Het was meteen duidelijk dat hij sociale media tien of twintig keer beter begreep dan ik. Mijn eerste gedachte was: hoe kan ik deze man voor ons laten schrijven?”, laat Cottrell per e-mail weten.
Begin 2008 verliet Morozov Transitions Online. Onder meer omdat hij sceptisch was geworden over wat niet-gouvernmentele organisaties (ngo’s), die afhankelijk zijn van donoren en soms een averechts effect hebben, kunnen bereiken. Later dat jaar begon hij zijn academische carrière als fellow aan het Open Society Institute en verhuisde hij naar New York.
Geen small talk
Wie hem voor het eerst ontmoet, schat hem veel ouder. Dat komt mede door zijn serieuze houding, zegt de Nederlandse Monique Doppert van ngo Hivos. Morozov is niet iemand voor veel small talk. Oud-docent Van Lynden: „Als je met hem luncht, dan gaat het maar door, over politiek, journalistiek, sociale media. Hij werkt zeven dagen per week.”
Dat geeft Morozov zelf ook toe. „Momenteel werk ik aan zes boekbesprekingen tegelijk, terwijl de helft misschien de norm is”, vertelde hij eerder dit jaar in een gesprek via Skype. Aan de Stanford Universiteit in Californië, waar hij sinds vorig jaar september aan verbonden is, maakt Morozov langere dagen dan als hij bankier was geworden. Maar dat vindt hij niet erg, „want het is intellectueel erg bevredigend”. Hobby’s? Lezen in cafés. En hij kijkt graag films. „Vooral art house uit de jaren zeventig.”
Op Stanford, in het plaatsje Palo Alto, heeft Morozov niet echt een sociaal leven. Hij heeft wel vrienden in nabijgelegen San Fransisco, maar geen rijbewijs. Veel van zijn vrienden wonen elders in de wereld. Zijn sociale leven vindt dan ook vooral plaats als hij aan het reizen is, zoals hij sinds eind maart een maand aan het doen is. „Ik probeer meestal een week of zes in de bibliotheek te zitten, en dan weer een week of zes te reizen”, zegt Morozov.
Binnenkort wordt het echter tijd dat Morozov weer even een wat langere periode op een plek blijft. Hij heeft inmiddels een afspraak met zijn uitgever om een tweede boek te schrijven, over internet in liberale democratieën.
Dit is een uitgebreide versie van een artikel dat eerder dit jaar in NRC Handelsblad verscheen.
Bekijk een Ted-toespraak van Evgeny Morozov:
Peter Teffer 