Het ene moment ben je president van het land en het volgende moment word je aangeklaagd voor hoogverraad. Het overkwam Eduardo Rodríguez Veltzé in 2006, nadat hij zeven maanden Bolivia had geleid. Dit jaar werd de oud-president pas vrijgesproken, vertelt hij in een gesprek op zijn werkkamer aan de Katholieke Universiteit van Bolivia in La Paz, waar Rodríguez nu de recht- en politicologie-afdeling leidt. Hij maakt zich zorgen over de politisering van de rechterlijke macht onder zijn opvolger, huidig president Evo Morales.
Eduardo Rodríguez Veltzé was hoofd van het Hooggerechtshof toen hij in juni 2005 voor ruim zeven maanden als president werd aangesteld. Omdat onder zijn leiding Boliviaanse raketten naar de Verenigde Staten werden gestuurd om te worden vernietigd, werd de oud-president beschuldigd van hoogverraad. Bolivia is onder Morales immers zeer kritisch jegens de VS geworden. “Ik riskeerde dertig jaar onvoorwaardelijke celstraf”, aldus Rodríguez, die vooral het gebrek aan een eerlijk proces hekelt. “Ik was al aangeklaagd nog voordat ik door enige aanklager was verhoord. Pas na zes jaar ben ik eindelijk verhoord. Toen concludeerde de rechters dat ik niet vervolgd hoefde te worden.”
De zaak tegen Rodríguez staat niet op zichzelf. Zo is onlangs een controversiële wet aangenomen die bepaalt dat van corruptie verdachte politici per direct moeten aftreden, of er nu bewijs is of niet. Maar opvallend genoeg zijn tot nog toe enkel oppositieleden in staat van beschuldiging zijn gesteld.
“Justitie is een middel geworden om politieke tegenstanders aan de kant te zetten”, zegt Rodríguez.
Sommige politici zien de bui al hangen en proberen het land vroegtijdig te verlaten. Zo ook senator Roger Pinto van de rechtse oppositiepartij CN, die een proces aan zijn broek heeft gekregen omdat hij een stuk overheidsgrond zou hebben verkocht. Hij vluchtte eind mei de Braziliaanse ambassade in, waar hij nu maanden vastzit. Hoewel Brazilië hem asiel heeft verleend, weigert de Boliviaanse regering hem een vrijgeleide te verstrekken. Pinto is mogelijk onschuldig, meent oud-president Rodríguez. “Wanneer een (bevriend) land als Brazilië besluit hem asiel te verlenen, dan is dat omdat er gegronde redenen zijn.”
De democratische instituties rammelen onder Evo Morales, zeggen critici, net als die van Venezuela onder Hugo Chavez. De linkse leider krijgt regelmatig kritiek op zijn provocerende stijl van leidinggeven, maar de verkiezingen verliepen eerlijk, meent Boliviaans politicoloog Miguel Centellas. “Mensen die denken dat Morales een soort Hitler is, houden zichzelf voor de gek”, aldus Centellas, verbonden aan de Universiteit van Mississippi.
Zowel in 2005 als in 2009 gaven de Bolivianen de voormalige cocaboer een ruime meerderheid van de stemmen.
Toch maakt ook hij zich zorgen over Bolivia, met name over de rechtstaat. Centellas refereert aan een aantal ‘problematische’ wetten, die door de regeringspartij zijn ingevoerd en aan hoe de regering reageert op protest.
“Het meest verontrustende moment voor mij was toen vorig jaar een mars van inheemse betogers bruut werd neergeslagen. De minister van Binnenlandse Zaken praatte de repressie goed omdat ‘de staat moest worden verdedigd’. Mijn mond viel open”, zegt Centellas. (Meer over de marsen van inheemse betogers in het artikel ‘Lange mars tegen een snelweg‘)
Ook journalisten vindt dat hun vrijheid wordt aangetast. In augustus citeerden twee kranten en een persbureau een vermeende racistische opmerking van Evo Morales. Nu worden de media aangeklaagd wegens mogelijke overtreding van de antiracismewet. (Meer over de persvrijheid in Bolivia in het artikel ‘Persvrijheid ja, maar de pers in Bolivia heeft problemen‘ en ‘Improving journalism in Bolivia‘)
“We hebben een robuust juridisch systeem nodig zoals in Europa”, aldus Rodríguez.
Tegelijkertijd erkent de oud-president dat Bolivia van ver is gekomen. “De situatie is lang niet zo erg als toen we militaire dictaturen hadden en mensen werden vermoord.”
Tweehonderd staatsgrepen
Sinds de onafhankelijkheid in 1825 zijn er in Bolivia bijna tweehonderd staatsgrepen en tegencoups geteld. Pas begin jaren tachtig werd Bolivia een volledige democratie. Dat leidde soms tot opmerkelijke situaties: eind jaren negentig won oud-dictator Hugo Banzer de presidentsverkiezingen.
Begin 2005 kwam Evo Morales aan de macht. Hij werd in 2009 herkozen. De Boliviaanse grondwet staat één herverkiezing toe, maar omdat Morales onlangs een grondwetswijziging doorvoerde, vindt hij dat er voor hem een derde termijn in het verschiet zit. “Niet dat ik nu al aan de verkiezingen denk, maar grondwettelijk gezien kán ik me opnieuw kandideren.”
Hoewel Morales het zelf nog niet officieel heeft bevestigd, heeft zijn partij MAS al wel aangekondigd hem weer kandidaat te willen stellen.
Gepubliceerd op vrijdag 16 november 2012 in Trouw
Peter Teffer 