De foto’s staan als memory-kaartjes naast elkaar en zijn bepaald niet opwindend. Je ziet jong en oud, man en vrouw, met als enige gezamenlijk kenmerk: geen kleren aan. Ongeveer tweehonderd mensen, vooral Chinezen, hebben naaktfoto’s op internet geplaatst om de Chinese kunstenaar en activist Ai Weiwei te steunen. Boven de afbeeldingen staat ‘Luister, Chinese regering, naaktheid is géén pornografie’.
Lange tijd kon Ai Weiwei vrij ongestoord kritiek uiten op de Chinese regering, maar vorig jaar is de regering begonnen terug te slaan. In april werd Ai opgepakt en voor 81 dagen gevangen gezet. Daarop volgde een beschuldiging van belastingontduiking en een boete van ongeveer 1,7 miljoen euro. Dat geld werd hem voorgeschoten door zijn aanhangers. Diezelfde fans hebben eind vorig jaar met naaktfoto’s gereageerd op de meest recente tactiek van de regering om Ai Weiwei in diskrediet te brengen. Een foto waarop Ai Weiwei en enkele vrouwen naakt te zien zijn, zou pornografisch zijn. Pornografie is in China verboden en valt voor het Chineze internetfilter in dezelfde categorie als de termen ‘mensenrechten’, ‘Tiananmenplein 1989’ en ‘Falun Gong’, termen die tot geen enkele hit mogen leiden.
“Eerst probeerde de regering Ai Weiwei aan te pakken via de belasting, de volgende stap is om hem aan te klagen voor het verspreiden van pornografie”, zegt onderzoeker Katrien Jacobs vanuit Hongkong via Skype. “Mensen verdedigen Ai Weiwei omdat kunst geen pornogafie is. Maar er zijn ook mensen die vinden dat pornografie sowieso moet kunnen.”
Jacobs onderzoekt hoe Chinezen denken over seksualiteit. Chinese internetgebruikers, ontdekte ze, hebben vele manieren gevonden om zich seksueel te uiten, ondanks het verbod op pornografie. Daarover schreef ze het boek People’s Pornography: Sex and Surveillance on the Chinese Internet.
“China ondergaat een seksuele revolutie”, zegt Jacobs, van oorsprong Belgische. “De jeugd die na 1980 is geboren, gaat heel anders om met seksualiteit dan de eerdere generaties. Dat bleek ook uit mijn onderzoek.” Jacobs geeft les in Hongkong, waar de inwoners iets meer vrijheid hebben dan elders in China. Ongeveer twee derde van haar studenten komt echter uit andere delen van het land. “Ik kreeg veel feedback van mijn studenten. Ze waren vaak veel opener dan ik had verwacht. En ze waren nooit geshockeerd.”
Jacobs vertelt dat op de sociale netwerksite RenRen regelmatig naaktfoto’s worden gepubliceerd. Die worden weliswaar snel weer verwijderd, waardoor het moeilijk is er onderzoek naar te doen. “Maar er was wel veel commentaar, van mensen die expliciet zeiden ‘leuk dat de regering dit niet kan zien’, of ‘spijtig dat de regering censureert’.”
Seksualiteit is in China ook politiek, benadrukt ze. “Pornografie is zelfs een superpolitiek onderwerp, omdat het verboden is”, zegt ze.
In China ontdekte Jacobs een wijdverbreide praktijk van het online publiceren van zelfgemaakte seksvideo’s. Zit achter de verspreiding ervan meer dan alleen opwinding? “Ik denk dat politieke motieven ook een rol spelen, maar ik kan dat niet bewijzen. Zo heb ik een collectie filmpjes gevonden waarin vooral de locaties van de seksuele handelingen werden benadrukt. De verboden plekken doen er dus meer toe dan de seksuele handelingen. Zoiets heb ik in andere landen niet gezien.”
Een verbod op pornografie op internet wordt vaak verdedigd met het argument dat dit kinderen beschermt. Jacobs: “Omdat dat het beste werkt, en de meeste mensen hiermee instemmen. Natuurlijk is het goed om de jeugd te beschermen. Maar de Chinese jeugd weet echt wel wat pornografie is en ze is er niet door getraumatiseerd, merk ik aan mijn studenten.”
Net als met de websites voor en door activisten en dissidenten, is er een kat-en-muisspel gaande tussen de autoriteiten en de makers van ‘seksuele’ sites. “Vandaag was nog in het nieuws dat er weer zestig sites waren opgedoekt en vijftien mensen zijn gearresteerd. Op hetzelfde moment worden er echter evenveel vergelijkbare sites geopend”, aldus Jacobs.
Om het internetfilter te omzeilen, gebruiken Chinese internetgebruikers vervangende woorden. Beroemd is bijvoorbeeld het ‘grass mud horse’, oftewel Cao Ní Ma. De naam is een woordspel en een variatie op een Chinese zin die iets als ‘motherfucker’ betekent. Het zogenaamd mythische figuur, een soort alpaca, was een internethype in 2009. Inmiddels is dat personage al weer een beetje cliché geworden, zegt Jacobs. Er is een bekende naaktfoto van Ai Weiwei waarop hij in de lucht springt met alleen een pluchen Cao Ní Ma voor zijn geslacht.
“Toen ik de conclusie voor het boek schreef, werd Ai Weiwei opgepakt. Ik ben daardoor niet positief over de toekomst. Maar we moeten een onderscheid maken tussen de Chinese regering en hoe mensen denken. Daarom heet mijn boek ook de People’s Pornography. Ik wilde niet te veel over het politieke beleid schrijven. Je kunt daar heel depressief van worden.”
Gepubliceerd in Wordt Vervolgd, editie februari 2012
Ook gepubliceerd in dat nummer: Jaloers op Libië
Peter Teffer 