next question
Vanavond zullen er weer heel wat marsepeinen varkens doorheen gaan. Maartje Beeker uit Zwolle en Marion van der Zwan uit Zaandam vragen waarom de Sint varkens schenkt, en geen schapen of koeien. Marion vraagt het vooral voor haar vriend Ruud, ze is zelf meer het chocoladelettertype.
„Veel sinterklaastradities stammen uit het sjamanisme, mogelijk nog uit de steentijd”, vertelt Annemiek Littlejohn, auteur van het recepten- en liedjesboekje Wie zoet is krijgt lekkers (1998). „Het beste om aan de goden te offeren was een varkentje, zo roze mogelijk.” Een varken staat voor geluk en voorspoed, vandaar ook het spaarvarken.
Onze Sint is geïnspireerd op bisschop Nicolaas van Myra, maar ook op de Germaanse god Wodan. „Deze god wenste offers in schoenen bij de haard”, zegt bioloog Femke Frietema, die op typische sinterklaasingrediënten wijst bij rondleidingen in de Hortus Botanicus Leiden. „De mensen offerden knollen, wortels en stro, maar liever een stuk spek of ham. En als je het je kon veroorloven een heel varken.”
Het dieroffer werd afgeschaft toen de kerk in Europa in de eerste eeuwen na Christus aan invloed won. Ook het offervarken maakte plaats voor een exemplaar van marsepein – lange tijd een luxeproduct, de ingrediënten amandelen, suiker en rozenwater waren schaars.
En de chocoladeletter? Die is typisch Nederlands en pas rond 1890 geïntroduceerd, volgens Littlejohn. De letter is onderdeel van de moderne sinterklaasviering, deels geïnspireerd op het boek Sint Nicolaas en zijn knecht (1850) van de Amsterdamse schoolmeester Jan Schenkman. „Schenkman baseerde zijn verhaal op de historische Nicolaas, maar verzon bijvoorbeeld de stoomboot en de moderne Piet erbij.’’
En waarom een letter? „Als je vroeger iemands naam kende, had je macht over iemand”, weet Frietema. „Een oud Scandinavisch gebruik was een runeteken van iemands initiaal geven. Daarmee kreeg iemand de macht over zichzelf. Dat doen we nu nog met chocoladeletters, daarom is het ook raar als je een andere letter krijgt dan je eigen letter.”
Peter Teffer
Gepubliceerd op 5 december 2007 in nrc.next.
Peter Teffer 