Oostenrijker met Hitlersnor
Door Peter Teffer
Britten roken pijp , Duitsers dragen lederhosen. En Zweedse meisjes zijn altijd blond. In Europa zien we elkaar vooral in stereotypes, zo blijkt op een expositie van strips.
Rotterdam. Italianen eten altijd spaghetti, Roemenen en Bulgaren zijn gangsters en in Zweden wonen alleen blondines.
Europeanen hebben tal van (voor-) oordelen over elkaar en striptekenaars doen daar vrolijk aan mee. Dat is de insteek van de tentoonstelling Europeanen kijken naar Europeanen, die vandaag in het Belgisch Centrum voor het Beeldverhaal (BCB) in Brussel wordt geopend. De organisatie heeft honderd tekeningen verzameld die duidelijk moeten maken hoe wij Europeanen over elkaar denken.
De prenten komen uit de eigen collectie van het BCB, maar ook van musea en verzamelaars uit heel Europa.
Willem De Graeve is een van de medewerkers van het stripmuseum die de tekeningen heeft uitgekozen. Europese striptekenaars tekenen volgens De Graeve het liefst Britten, Fransen en Italianen. „De Italiaan wordt geassocieerd met spaghetti en de Brit is een pijp rokende gentleman”, aldus De Graeve. De Fransen zijn ook een geliefd volk bij de striptekenaars, maar de manier waarop verschilt. „Nederlandse en Belgische striptekenaars benadrukken het goede leven en de Franse keuken, terwijl de Duitsers juist spotten met die stinkende schimmelkaas.”
In een Deense strip vond De Graeve een Zweed die in de supermarkt meisjes lastigvalt. „In Denemarken leeft het vooroordeel dat alle Zweden seksmaniakken zijn”, aldus De Graeve.
Nederlanders komen maar weinig voor in buitenlandse strips. Op de tentoonstelling is slechts één tekening geselecteerd waarin Nederlanders figureren. Niet zo gek, vindt Meerten Welleman, bestuurslid van Het Stripschap, een vereniging die zich inzet voor het Nederlandse beeldverhaal. „Nederland is een onzichtbaar land. Wij zijn heel erg met het buitenland bezig, dat zit in onze cultuur. Bij buitenlandse culturen staat Nederland niet op de kaart en dus ook niet bij de buitenlandse striptekenaars.”
Dat heeft volgens Welleman ook te maken met welke strips worden geëxporteerd. „Wij kennen de Belgen heel goed omdat we Suske en Wiske lezen en we kennen de Fransen omdat we Astérix lezen. Er zijn weinig Nederlandse strips die herkenbaar over Nederland gaan die in het buitenland verschijnen. Lambiek is een oer-Belgische figuur, maar de Nederlandse stripfiguren zijn niet typisch Nederlands.”
Op de expositie zijn vier tekeningen van Nederlandse striptekenaars tentoongesteld. Een daarvan is een pagina uit Moordende Concurrentie (1990), een deel uit de stripreeks Franka, geschreven en getekend door Henk Kuijpers. „Ik ben voor deze strip twee keer naar Parijs gegaan”, vertelt Kuijpers. „Ik maak dan veel foto’s van de omgeving en de mensen. Dan zie je dat clichés vaak kloppen. Zweedse vrouwen zijn in de strip altijd blondines en Italiaanse zijn donker. Ik weet wel dat er in Rome ook blondines zijn, maar die teken ik dan met een enorme zonnebril.”
Frankrijk is een populair land in Nederlandse strips. De vier illustraties van Nederlandse tekenaars spelen zich allemaal af in Frankrijk. „De Fransen zijn zo’n apart volkje, dat het leuk is om dat te tekenen”, weet Meerten Welleman van Het Stripschap. Hij vindt overigens dat het met de clichés wel meevalt in de strips. „Je vindt Belgenmoppen in stripverhalen alleen als de striptekenaar er een originele draai aan geeft. Een strip is ook iets heel anders dan een cartoon. Je hóeft niet in één plaatje duidelijk te maken waar het om gaat.”
Striptekenaars zijn over het algemeen ook minder maatschappijkritisch dan cartoonisten. En Nederlanders al helemaal niet, aldus Welleman. „Nederlandse striptekenaars kijken redelijk neutraal naar het buitenland.” Een tekening zoals die van de Roemeense Ciubotariu waarin alle Oostenrijkers als Hitlers worden afgebeeld, zou in Nederland niet snel voorkomen. „In Nederland zouden striptekenaars zich nooit zo extreem uitspreken over andere culturen. Misschien zijn Nederlandse striptekenaars wel te braaf in dat opzicht.”
Ook De Graeve was verrast toen hij de strip van Ciubotariu tegenkwam, waarop zelfs de Oostenrijkse koe met snorretje wordt afgebeeld. „Voor Roemenen was het geen verrassing dat Hitler een Oostenrijker was. Roemenië viel deels onder de Oostenrijks-Hongaars dubbelmonarchie. Ze associëren Oostenrijk met overheersing.”
De meeste strips zijn echter niet zo politiek. Hoewel maar één tekening waarin Nederlanders worden geparodieerd de collectie heeft gehaald, kwam De Graeve nog wel een andere tekening tegen. „Ik heb een strip gevonden van een Duitse striptekenaar over voetbal. Daarop zag je Nederlandse spelers – mét klompen – huilen omdat ze het kampioenschap niet hadden gehaald.”
Europese stripstijlen
Europa kent verschillende stripstijlen. De meest bekende is die van de klare lijn. Deze vind je in Frankrijk, België en Nederland in strips als Kuifje, Suske en Wiske en Astérix. De verhalen zijn vaak een combinatie van avontuur en humor.
De Scandinavische landen kennen een sterke underground scene, De invloed van Amerikaanse tekenaars als Robert Crumb is er groot. Nederlandse strips worden in Scandinavië erg gewaardeerd, omdat aan dat soort strips een gebrek is.
De Oost-Europese landen hebben sterk geleden onder het communisme. Polen en Tsjechië hadden een sterke striptraditie in de jaren dertig, maar tijdens het communisme is die in de koelkast gezet. Toen werden strips alleen gebruikt als propagandamateriaal.
In Spanje waren strips ten tijde van Franco not done en was er veel censuur. Na de dood van Franco barstte alles los. Striptekenaars gooiden alle taboes overboord en er verschenen veel provocerende strips. Inmiddels worden de klassieke strips zoals we die in de Benelux en Frankrijk kennen, weer populair.
Groot-Brittannië leunt sterk op de Amerikaanse traditie van comics. Daar zijn superhelden als Batman en Superman populair.
Gepubliceerd op 26 juni 2007 in nrc.next.
Peter Teffer 