Historische reportage over slavenhandel in het jaar nul

Slaaf kopen is zó ouderwets

Door Petrus Tæffer

Eeuwenlange vulde het leger de slavenpopulatie aan met krijgsgevangenen. Dat verandert. Fokkerij wordt steeds populairder. Tot ergernis van handelaren.

Roma. De acht mannen en drie vrouwen hebben hun gezicht naar de grond gericht. Het elftal is met zware kettingen om hun voeten tot elkaar veroordeeld. Het lijkt er niet op dat ze begrijpen wat de handelaar over hen roept. „Germanen te koop! Hardwerkende Germanen!”

Bij een bezoek aan het Forum Romanum, in het hart van Rome zijn senatoren te zien die redevoeringen houden, of met elkaar discussiëren over beleid. Maar het Forum Romanum is ook de plaats waar slavenhandel wordt gedreven. Slaven uit alle hoeken van het Rijk zijn hier te koop. De slaven zijn veelal krijgsgevangenen die door het leger zijn verkocht. Vaak reizen handelaren mee met het leger om ter plekke de waar te keuren. Sommige slavenhandelaren maken zich echter zorgen dat deze eeuwenlange traditie gaat verdwijnen.

Slavenhandelaar Claudius Philetus zit al vijftien jaar in het vak. Hij is gewend dat mensen zich neerbuigend uitlaten over zijn beroep. „Ze zeggen dat we gewetenloos zijn. Ja, ja. Maar ondertussen profiteren die hypocrieten wel van het werk van slaven”, moppert Claudius. Hij verkoopt per week enkele tientallen slaven, die hij zelf heeft uitgekozen.

Claudius ziet de slavernij niet verdwijnen. Zowel in de stad als op het platteland is veel werk te verrichten waar slaven geschikt voor zijn. De slavenhandelaar vreest dat slavenfokkerij populairder gaat worden. „Steeds vaker hoor ik van mensen dat hun slaaf de nakomeling is van een andere slaaf’, vertelt hij. „Straks hoeven ze hun slaaf dus niet meer te kopen, mensen moeten er alleen voor zorgen dat de slaven zich voortplanten. Dat betekent dat we het leger niet eens meer nodig hebben voor nieuwe slaven. Dan raak ik mijn handel misschien wel kwijt.”

De verkoop van krijgsgevangenen is al eeuwen een van de belangrijkste manieren waarop de slavenpopulatie wordt aangevuld. Bij elke nieuwe veldslag die het Romeinse leger wint, worden krijgsgevangenen verkocht. Vijfentwintig jaar geleden werden nog 44.000 krijgsgevangenen van het Salassi-volk verkocht als slaven.

De toevoer is sterk afhankelijk van hoeveel krijgsgevangenen het leger maakt. „De dag dat het Romeinse leger stopt met veroveren is de dag dat ik mijn handel kan opdoeken”, zegt slavenhandelaar Claudius. Hij merkt dat er in rustige periodes minder slaven op de markt komen. Toch is verovering niet de enige manier waarop het aantal slaven wordt uitgebreid. Soms worden slaven gekocht van barbaarse volken buiten de grenzen van het Rijk, soms worden ze gevangengenomen door piraten.

Ook besluiten sommige burgers die diep in de schulden zitten om zichzelf te verkopen. „Slavenhandel zal echt niet verdwijnen”, zegt slaveneigenaar Valerius Julianus, die meer dan honderd slaven bezit. „Misschien dat er een tijdje meer slaven worden gefokt dan verkocht, maar de verschillende aanvoermiddelen zullen elkaar afwisselen.” Hoeveel slaven er in het Rijk zijn, is niet bekend. Volgens een ruwe schatting waren er een halve eeuw geleden in Italië alleen al twee tot drie miljoen slaven op een bevolking van acht tot veertien miljoen. Per jaar zijn in het hele Rijk elk jaar ongeveer een half miljoen nieuwe slaven nodig. De Griekse historicus en geograaf Strabo, ongeveer 64 jaar oud, zegt dat op het eiland Delos dagelijks 10.000 slaven worden verkocht.

Voor grootschalige ontsnappingspogingen van slaven hoeven slaveneigenaren niet te vrezen. „Ik zou niet durven ontsnappen”, zegt de Germaanse slaaf Nicia in gebrekkig Latijn. Nicia wil niet met de naam van zijn eigenaar in de krant uit angst voor lijfstraffen. Revoltes zijn onwaarschijnlijk sinds 73 jaar geleden de Thracische slaaf Spartacus probeerde om een opstand te regisseren. Zijn slavenleger van tienduizenden opstandelingen faalde omdat het hem niet lukte de steun van de boerenbevolking te krijgen.

„Misschien dat mijn eigenaar ooit zo goed wil zijn om me vrij te laten?” Ook hoopt Nicia dat keizer Augustus, nu 27 jaar aan de macht, het lot van de slaven zal verbeteren. „Heeft u gehoord wat de keizer met die Publius Vedius Pollio heeft gedaan?” De rijke man Vedius Pollio behoorde tot de ridderstand en was wreed tegenover zijn slaven. Tijdens een etentje waar Augustus bij was, liet hij een slaaf die een glas had gebroken, voor de murenen, agressieve vissen, gooien. De slaaf smeekte de keizer om hulp. Dat hielp, de keizer zorgde voor vrijlating.

Of Augustus echt zo goed voor slaven is, moet nog blijken. Vooralsnog lijkt het moeilijker te worden voor slaven om vrij te komen. Twee jaar geleden voerde Rome een wet in waarin het aantal slaven dat iemand mag vrijmaken, werd beperkt. Iemand die niet meer dan tien slaven heeft mag maximaal de helft vrijlaten. Een slaveneigenaar met honderd tot vijfhonderd slaven, mag slechts eenvijfde van zijn slaven vrijlaten. De wet is ingevoerd om slaveneigenaren te stimuleren alleen slaven die zich goed gedragen vrij te laten.

Daarentegen vullen vrijlatingen de schatkist: een slaveneigenaar moet de staat vijf procent van de geschatte waarde van een slaaf betalen bij vrijlating. Op slavenhandel zelf wordt geen belasting geheven. Een poging van het triumviraat veertig jaar geleden om een slavenhandeltaks in te voeren, mislukte. Bronnen rondom de keizer melden echter dat hier opnieuw over nagedacht wordt. Mogelijk zou zo’n belasting al binnen zeven jaar kunnen worden ingevoerd.

Dit artikel is gebaseerd op de boeken ‘De oudheid is nog niet voorbij’ van Fik Meijer, ‘Slavery and society at Rome’ van Keith Bradley en ‘Slavery from Roman times to the early transatlantic trade’ van William D. Philips.

Gepubliceerd op 24 december 2010 in nrc.next, in speciale ‘nul-editie’ over het jaar nul.