S
piderman heette hier nog Spinneman. De X-Men de X-Mannen. En de Avengers de Vergelders. Al in 1966 verschenen de beroemde superheldenstrips van Marvel Comics in het Nederlands. Met wisselend succes brachten uitgevers Nederlandstalige avonturen op de markt van niet-perfecte superhelden, getroebleerd en met een menselijke kant, als Spider-Man, Thor en Iron Man.
In 2015 probeerde Standaard Uitgeverij het opnieuw. Met veel bombarie meldde de Vlaamse uitgever dat het Marvel ging vertalen. „Het Universum van Marvel staat bekend om de ‘360 graden-aanpak’: de comics voeden de films, die op hun beurt de perfecte aarde zijn waarop de games en de merchandisingproducten kunnen groeien”, aldus Standaard.
Bijna twee jaar later is het avontuur voorbij. De uitgeverij wil de vertaallicentie niet verlengen en beëindigt alle acht tweemaandelijkse reeksen. In september 2017 verschenen de laatste edities: Wolverine 10 en Superior Spider-Man 11.
„Het publiek voor Nederlandstalige Marvelstrips bleek niet groot genoeg om de uitgave op een rendabele manier te exploiteren”, mailt Toon Horsten, uitgever strips bij Standaard Uitgeverij. Volgens Peter de Bruin, één van de vertalers, was de beperkte verkrijgbaarheid in Nederland een belangrijke reden waarom de verkopen tegenvielen. „In Nederland waren ze bijna onvindbaar. Er was meer mogelijk geweest.”
Van het probleem met de distributie was de uitgeverij zich al langer bewust. In Vlaanderen lagen de Marvelvertalingen onder meer prominent bij Standaard Boekhandel, historisch verbonden met de uitgeverij, en supermarkt Carrefour. Nederlandse supermarkten daarentegen waren veel minder enthousiast over series als Uncanny Avengers en Guardians of the Galaxy. Dat is een groot verschil met de distributie van superheldenstrips door Juniorpress, die de Marvel Comics vertaald uitbracht van 1979 tot 2007. Die waren ruim verkrijgbaar, van supermarkt tot V&D. In dat pre-internettijdperk vervulde Juniorpress ook de rol van forum: de brievenrubriek in de Nederlandstalige edities zorgde dat fans elkaar konden leren kennen.
Juniorpress verloor de licentie aan Z-Press, dat er echter in 2009 de brui aan gaf. Vervolgens werden nog enkele bundelingen van Marvelstrips uitgegeven in 2010 en 2011 bij het kleine Nona Arte.
Toen kwam Standaard Uitgeverij, die een verschil dacht te kunnen maken met schaal. Waar Juniorpress op zijn top oplages had van enkele duizenden exemplaren, kwam Standaard met tienduizend exemplaren van elk nummer. Maar die aantallen daalden daarna gestaag.
Waarom sloegen hier de Nederlandse vertalingen niet aan? Volgens Toon Horsten van Standaard Uitgeverij kopen de „echte liefhebbers” sowieso de Engelstalige comics. Dat komt natuurlijk door de relatief goede kennis van het Engels, denkt ook vertaler De Bruin. „In Zuid-Europa zijn de vertaalde comics big business. Hier spreekt iedereen Engels.”
Het lijkt paradoxaal: films gebaseerd op superheldenstrips zijn al jaren enorm populair, maar het ‘bronmateriaal’ krijgt men niet verkocht. „De kruisbestuiving was altijd al vrij laag”, aldus De Bruin, die ook al vertaalde voor Juniorpress.
Ook in de VS, moederland van de superheldenstrip, is een populaire film geen garantie voor trouwe lezers, zegt de Amerikaanse analist Milton Griepp. DC Comics, de grote concurrent van Marvel, verkocht weliswaar veel luxe uitgaven van Wonder Woman, na de populaire film met Gal Gadot. „Maar”, zegt Griepp, „dat is nog wat anders dan elke maand een reeks nieuwe strips proberen te verkopen, waarvan slechts een paar een connectie hebben met een actuele film.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 14 september 2017 in NRC Handelsblad.
Reclame-uiting voor de vertaalde Marvel Comics:
Peter Teffer 