Wereldwijde impact van WikiLeaks

Video schietende Amerikanen heropent debat over vrije informatie

Klokkenluiders kunnen op de website WikiLeaks.org anoniem hun informatie kwijt. Gevaarlijk, vindt het Pentagon. Prijzenswaardig, zegt ‘Index on Censorship’.

Rotterdam, 15 april. Sinds de publicatie vorige week van schokkende videobeelden vanuit een Amerikaanse Apache-helikopter, waarop te horen en zien was hoe een groepje Iraakse burgers werd gedood, is klokkenluiderswebsite WikiLeaks bekend bij een groter publiek. Het doel van de site: het blootleggen van corruptie en ander „onethisch gedrag” van regeringen.

WikiLeaks, ook bekend onder de naam Sunshine Press, publiceert sinds 2007 geheime documenten op internet. Klokkenluiders zijn welkom met „geheime, gecensureerde of anderszins vertrouwelijk materiaal dat van politiek, diplomatiek of ethisch belang is”.

WikiLeaks werd opgericht door Chinese dissidenten en journalisten, anti-corruptiespecialisten, wiskundigen en cryptologen uit de Verenigde Staten, Taiwan, Europa, Australië en Zuid-Afrika. Naast een kern van vijf voltijdse medewerkers beschikt het netwerk over ongeveer achthonderd tot duizend vrijwilligers. Documenten bevatten digitale informatie over de afzender. De vrijwilligers helpen mee om versleutelde documenten te ontcijferen en om de herkomst te verifiëren.

De medewerkers van de site blijven anoniem. Alleen enkele perswoordvoerders zijn bekend en hoofdredacteur Julian Assange, die de afgelopen dagen internationaal veel aandacht kreeg.

Vanuit een New Yorkse taxi vertelt de Australiër Assange telefonisch over de Irak-video. „We hebben eerder successen gehad, maar ik denk dat dit lek de meest ver reikende wereldwijde impact heeft gehad.” De site houdt geen bezoekerscijfers bij, maar op YouTube werd het filmpje 5,7 miljoen keer bekeken. Televisiejournaals zonden de beelden uit. „Iedereen begrijpt videobeelden van mensen die worden afgeslacht.”

Het is volgens Assange lastiger om media-aandacht te creëren voor dikke rapporten vol ingewikkelde afkortingen. Media nemen een risico als ze een onderzoeksjournalist kostbare tijd laten besteden aan een door WikiLeaks openbaar gemaakt document omdat de concurrent dezelfde informatie heeft. Daarom is de nieuwe tactiek om tijdelijke exclusiviteit te garanderen, zodat een medium erin kan investeren. Voor de Irak-video werkte WikiLeaks samen met de IJslandse televisiezender Stöð 2. Een journalist van de zender ging naar Bagdad om het incident te reconstrueren en met nabestaanden te praten.

WikiLeaks wil volledig onafhankelijk zijn en ontvangt zijn geld alleen via particuliere donaties. De meeste giften zijn volgens Assange kleine bijdragen en komen vooral van de vrijwilligers. De grootste donatie ooit was 19.000 euro. Het budget van vorig jaar was 600.000 dollar (440.000 euro). Sinds de verschijning van de Irak-video kwamen er meer dan 150.000 dollar aan donaties binnen.

Op de voorpagina bedankt WikiLeaks 16 „standvastige medestanders” – mediabedrijven en burgerrechtenorganisaties, waaronder The Associated Press en Los Angeles Times. Negen daarvan reageerden op vragen van deze krant en lieten weten WikiLeaks geen financiële steun te geven. Hun steun is alleen moreel en bestaat bij sommige uit een eenmalige steunbetuiging. In 2008 won de site een ‘Freedom of Expression Award’ van de organisatie Index on Censorship. Vorig jaar won WikiLeaks de Nieuwe Mediaprijs van Amnesty International.

Een van de vrijwilligers is de IJslandse parlementariër Birgitta Jónsdóttir. Ze werkt mee omdat ze overal de vrijheid van meningsuiting en recht op informatie ziet eroderen. „Alleen als wij burgers geïnformeerd zijn, kunnen we geïnformeerde besluiten nemen. Ik zie hierin een rol voor WikiLeaks”, aldus Jónsdóttir. Ze wijst erop dat officiële verzoeken van persbureau Reuters aan het Pentagon om de beelden van de helikopteraanval vergeefs waren.

WikiLeaks beschermt de anonimiteit van de klokkenluider. Die gegarandeerde anonimiteit is wat lekken via WikiLeaks zo aantrekkelijk maakt, onderkent ook het Amerikaanse ministerie van Defensie. Uit een geheim rapport – dat WikiLeaks vorige maand online zette – uit 2008 bleek dat het Pentagon de site beschouwde als een bedreiging. Het stuk noemt „succesvolle identificatie, vervolging, ontslag” van de klokkenluiders de beste manier om andere mensen te weerhouden om te lekken. Andere critici beschuldigen WikiLeaks ervan dat de site niet neutraal is, maar actie voert vanuit een vooringenomen standpunt.

Tot nog toe kwamen aanvallen op de site vanuit juridische hoek. WikiLeaks claimt meer dan 100 keer te zijn aangeklaagd. Niet voor niets heeft de site zijn belangrijkste servers staan in landen waar bronnen goed worden beschermd, zoals Zweden en België. Één keer leek het gedaan met WikiLeaks: in 2008 oordeelde een rechter in Californië dat wikileaks.org offline moest worden gehaald. Na kritiek van burgerrechten- en persvrijheidsorganisaties trok de rechter dat oordeel twee weken later weer in.

Eerder gelekt

• Eind 2007 publiceerde WikiLeaks een intern handboek met regels voor de omgang met gevangenen op de Amerikaanse legerbasis Guantánamo Bay.
• Tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten in 2008 publiceerde de site e-mails van de Republikeinse vicepresidentskandidaat Sarah Palin.
• Datzelfde jaar plaatste de site een lijst met namen en adressen van vermeende leden van de extreemrechtse British National Party.
• In november 2009 publiceerde de site pieperberichten die op 11 september 2001 in de VS werden verstuurd.

Gepubliceerd op 15 april 2010 in NRC Handelsblad.