Julian Assange (1971) is het gezicht geworden van WikiLeaks. Dat eiste zijn tol. Hij raakte in opspraak en wordt mogelijk aangeklaagd voor verkrachting.
Rotterdam .Julian Assange, hoofdredacteur van klokkenluiderswebsite WikiLeaks, wordt misschien toch aangeklaagd voor verkrachting, waar een vrouw hem van beschuldigt. Een andere vrouw beschuldigt hem van molest. Het Zweedse OM maakte deze week bekend de zaak te heropenen. Maar op internet is Assange al veroordeeld, vindt hijzelf. Honderdduizenden websites vermelden zijn naam in combinatie met het woord verkrachting. „De schade die de aanklager mij en WikiLeaks heeft aangedaan is enorm”, zei Assange vrijdag in de Zweedse krant Aftonbladet.
WikiLeaks, dat ruim drie jaar geleden begon met het openbaar maken van geheime documenten en eind juli 92.000 geheime Afghanistanstukken openbaarde, was tot voor kort een organisatie zonder gezicht. Sinds deze zomer wordt de site vertegenwoordigd door Julian Assange. Hij reisde de afgelopen maanden de wereld rond om persconferenties en interviews te geven.
Die verpersoonlijking van WikiLeaks lijkt een bewuste nieuwe strategie. Assange probeert (met succes) als bliksemafleider de echte klokkenluiders buiten beeld te houden. Met hem heeft de website een excentrieke verschijning die het goed doet op tv en in de pers. Zijn zware monotone stem en zelfs zijn kapsel – eerst lang en zilverkleurig, nu kort en zwart met een zilveren streep – komt in bijna elk beschrijvend profiel voor.
Ook heeft Assange veel van zijn privéleven geheim weten te houden, wat leidt tot spannende krantenkoppen als International man of mystery – een imago dat de zelfverklaarde nomade graag in stand houdt. Een van de verhalen die over hem de ronde doen is dat hij een tijdje heeft geprobeerd slechts eens per twee dagen te eten, om „efficiënter te werken”.
Julian Paul Assange is in 1971 geboren in de Australische stad Townsville als kind van twee rondreizende artiesten.
Hij verhuisde als kind al tientallen keren en kreeg vooral thuis les. Vanaf zijn elfde waren hij en zijn moeder vijf jaar op de vlucht voor haar ex-vriend, een sektelid dat haar zou hebben mishandeld. In die periode kreeg Assange zijn eerste computer, een Commodore 64. In 1991 brak hij in in de computer van een Canadees telecombedrijf. Hij werd gepakt, bekende 24 van de 30 aanklachten en moest een boete betalen van 2.100 Australische dollar.
In de jaren 90 werd hij lid van de Cypherpunks-beweging, een libertaire club die via cryptografie privacy wil veiligstellen. Een van de leden, John Young, heeft op zijn site Cryptome.org honderden e-mails geplaatst, waaronder één uit 2006, waarin hij door een oud-lid werd gepolst voor „a mass document leaking project” – ofwel WikiLeaks. Of Assange de initiatiefnemer was, is nooit bevestigd, maar uit de e-mails blijkt dat hij al vroeg bij het project betrokken was.
Een vriend van Assange, die niet met zijn naam in de krant wil omdat hij niet in verband gebracht wil worden met de site, noemt Assange „enorm intelligent en volledig toegewijd aan een nobel doel”. Dat doel is volgens de IJslandse parlementariër en WikiLeaks-medewerker Birgitta Jónsdóttir niets minder dan „de wereld verbeteren”. Ook Rick Falkvinge, lijsttrekker van de Zweedse Piratenpartij, prijst Assange om zijn toewijding. „Hij straalt kracht en passie uit voor waar hij in gelooft.”
Sinds WikiLeaks ruim 3,5 jaar geleden begon, publiceerde de site tienduizenden geheime documenten, van een lijst met namen en adressen van vermeende leden van de extreemrechtse British National Party tot e-mails van de Republikeinse vicepresidentskandidaat in de VS Sarah Palin. Al vanaf het begin werden documenten die via de site werden gelekt opgepikt door traditionele media.
De grote klapper voor WikiLeaks, én voor Assange, kwam op 5 april. Assange presenteerde toen in Washington videobeelden van een Amerikaanse helikopteraanval in Bagdad in 2007 en verdedigde in interviews de titel Collateral Murder die hij hieraan had gegeven. Na het ‘Afghanistan-lek’ kwam Assange nog vaker op televisie en werd hij de onbetwiste vertegenwoordiger van WikiLeaks.
Maar met de roem kwamen ook de risico’s, zo bleek de laatste twee weken. In de media is veel aandacht voor het onderzoek naar de beschuldigingen dat Assange iemand zou hebben verkracht. Hijzelf zegt dat hij nog nooit „seks heeft gehad zonder volledige instemming van beide partijen”.
Hier wreekt zich de strategie die WikiLeaks lijkt te hebben gekozen. Assange leidt weliswaar de aandacht af van de anonieme klokkenluiders, maar als zijn reputatie wordt beschadigd, wordt ook de reputatie van de site beschadigd. En potentiële klokkenluiders zullen daardoor mogelijk niet meer bij de site willen of durven aankloppen. Dat voorzag Assange overigens zelf ook in april, toen hij telefonisch tegen deze krant zei: „Onze reputatie is alles.”
John Young vindt dat Assange een schadelijk effect heeft op WikiLeaks. „Als je een celebrity bent, dan trek je dit soort problemen aan”, zegt Young. Hij verwacht dat de zaak tegen Assange „een circus” zal worden. „De pr-mensen van WikiLeaks zullen dit uitmelken. Maar ze zouden zich minder moeten bezighouden met publiciteit, en meer met de inhoud. Ze zouden het materiaal voor zichzelf moeten laten spreken.”
Zweden als uitvalsbasis
- WikiLeaks-chef Assange ontkent de beschuldiging van verkrachting en spreekt van een „lastercampagne” om de reputatie van de site te schaden. Tegen nieuwszender Al-Jazeera zei hij dat hij was gewaarschuwd dat „dit soort dingen” zou kunnen gebeuren.
- WikiLeaks openbaarde in maart een document waarin het Amerikaanse ministerie van Defensie de site bestempelde als ‘bedreiging’. Daarin stond ook welke strategie Washington kan inzetten om potentiële klokkenluiders te weerhouden naar WikiLeaks te lekken: „succesvolle identificatie, vervolging, ontslag” van klokkenluiders.
- Assange lijkt ondertussen te hebben gemikt op een langer verblijf in Zweden. Deze week werd bekend dat de Australiër daar op 18 augustus een verblijfs- en een werkvergunning heeft aangevraagd. Als dat lukt, zou hij als zogeheten verantwoordelijk uitgever gebruik kunnen maken van de beschermde status van media in Zweden, waar het verboden is – ook voor politie en justitie – naspeuringen te doen naar de bronnen van nieuwsmedia.
- De Zweedse Piratenpartij, die meedoet aan de verkiezingen van 19 september, geeft WikiLeaks sinds kort technische ondersteuning.
Gepubliceerd op 2 september 2010 in NRC Handelsblad en op 3 september 2010 in nrc.next
Peter Teffer 